TƯ DUY PHÁT TRIỂN VÀ VẤN ĐỀ THỰC THI LUẬT CẠNH TRANH TẠI VIỆT NAM

NCS. LÊ THÀNH VINH – Đại học Monash, Melbourne, Autralia … Đến nay, đã có nhiều nghiên cứu cố gắng trả lời câu hỏi về vấn đề thực thi Luật Cạnh tranh tại Việt Nam. Các nguyên nhân thường được đề cập là: các nguồn lực thực thi Luật còn hạn chế; trình độ nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp và người dân nói chung về các quy định trong Luật Cạnh tranh chưa cao; bản thân Luật Cạnh tranh và các văn bản hướng dẫn còn nhiều điểm chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc giải thích và áp dụng trên thực tế… 1. Đặt vấn đề Luật Cạnh tranh có hiệu lực kể từ ngày 1/7/2005. Sau gần năm năm thực thi, mới có một vụ việc hạn chế cạnh tranh và 40 vụ việc cạnh tranh không lành mạnh được xử lý theo quy định của Luật. Mặc dù không phản ánh hết những công việc cơ quan thực thi Luật đã triển khai, nhưng những con số trên buộc những ai quan tâm đến Luật Cạnh tranh phải đặt câu hỏi về sức sống của đạo luật quan trọng này tại Việt Nam. Đến nay, đã có nhiều nghiên cứu cố gắng trả lời câu hỏi trên. Các nguyên nhân thường được đề cập là: các nguồn lực thực thi Luật còn hạn chế; trình độ nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp và người dân nói chung về các quy định trong Luật Cạnh tranh chưa cao; bản thân Luật Cạnh tranh và các văn bản hướng dẫn còn nhiều điểm chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc giải thích và áp dụng trên thực tế. Một lý do khác rất đáng chú ý mà các nghiên cứu đã chỉ ra là văn hoá pháp lý và văn hóa cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều hạn chế. “Người Việt Nam dường như chưa nhận thấy sức mạnh và nguồn lợi to lớn của cạnh tranh, và vì thế chưa yêu mến, chưa chủ động tạo ra và chưa quyết tâm bảo vệ lấy cạnh tranh. Trong một xã hội đóng kín, thì dấu ấn của “chủ nghĩa giáo điều trong trí thức, chủ nghĩa quan liêu trong giới cầm quyền và chủ nghĩa bình quân trong nhân dân lao động” là nặng nề¹. Giáo điều, quan liêu hay bình quân chủ nghĩa đều chưa quen với cạnh tranh trong kinh doanh, bởi cạnh tranh làm cho cuộc sống bị thách thức, bị đảo lộn bởi đủ loại đối thủ vào bất cứ lúc nào; một cuộc sống căng thẳng như vậy chẳng dễ chịu chút nào. Thành ra, làm thương nhân ai cũng cố né tránh cạnh tranh, nếu có điều kiện. Chỉ có điều, nếu điều ấy tiếp diễn, thì toàn bộ nền kinh tế quốc gia và người tiêu dùng nước ta không được lợi”². Văn hóa là yếu tố ảnh hưởng nhiều đến việc hình thành tư duy và đến lượt nó chi phối hành động của các chủ thể. Thay đổi văn hóa và tư duy là vấn đề lâu dài nhưng lại là vấn đề căn bản có tính quyết định đến những thay đổi khác trong xã hội. Những nhận định về văn hóa của doanh nghiệp Việt Nam nói trên cho thấy, xây dựng văn hóa cạnh tranh cần đặt ra như một nhiệm vụ hàng đầu và lâu dài trong quá trình đưa Luật Cạnh tranh vào cuộc sống.   Tuy nhiên, những nhận định nói trên mới chỉ đề cập đến văn hóa và lối tư duy của doanh nghiệp. Vì tầm ảnh hưởng mang tính quyết định của các nhà hoạch định chính sách và quản lý trong việc đưa một đạo luật vào cuộc sống ở Việt Nam, chúng tôi sẽ cố gắng xem xét cách tư duy phổ biến hiện nay của nhóm người này và đặt câu hỏi, liệu cách tư duy đó có tương thích với những đòi hỏi mang tính nguyên tắc cơ bản của Luật Cạnh tranh hay không? 2. Tư duy phát triển – một điểm mấu chốt cần khai thông³ 2.1 Kinh tế nhà nước hay kinh tế tư nhân Trong nền kinh tế kế hoạch hóa trước đây, Nhà nước là lực lượng chủ yếu trong tổ chức và quản lý các hoạt động đầu tư sản xuất, kinh doanh. Nhà nước lập ra hệ thống các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trên hầu hết các lĩnh vực trong nền kinh tế. Những khó khăn rồi khủng hoảng kinh tế vào những năm cuối 1970 và đầu 1980 đã dần thay đổi lối tư duy kế hoạch hóa. Đảng và Nhà nước đã nhận ra rằng cần phải chuyển sang nền kinh tế thị trường với nhiều thành phần kinh tế khác nhau. Nền kinh tế thị trường của Việt Nam được xác định theo định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự quản lý của Nhà nước. Để đảm bảo định hướng này, Đảng và Nhà nước đã xác định kinh tế nhà nước (KTNN) giữ vai trò chủ đạo. Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX năm 2001 về tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả DNNN khẳng định quan điểm chỉ đạo: “KTNN có vai trò quyết định trong việc giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, ổn định và phát triển kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước. DNNN (gồm DNNN giữ 100% vốn và DNNN giữ cổ phần chi phối) phải không ngừng được đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả, giữ vị trí then chốt trong nền kinh tế, làm công cụ vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô, làm lực lượng nòng cốt, góp phần chủ yếu để KTNN thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, là chủ lực trong hội nhập kinh tế quốc tế”. Như vậy, Đảng và Nhà nước đã lựa chọn các DNNN làm đầu tàu phát triển. Chính vì thế, Nhà nước đã tập trung các nguồn lực để đầu tư phát triển khối doanh nghiệp này⁴. Chúng tôi cho rằng, trong mối liên hệ với việc thực thi Luật Cạnh tranh, tư duy phát triển dựa vào DNNN hiện nay – bên cạnh các ưu điểm – đang tạo ra những rào cản nhất định. Nguyên tắc cơ bản của cạnh tranh là tự do và không phân biệt đối xử. Mặc dù việc Nhà nước xác định một thành phần kinh tế là “chủ đạo” và tập trung đầu tư nhiều nguồn lực để thành phần đó phát triển có thể không mâu thuẫn trực tiếp với nguyên tắc này, song cách thức Nhà nước áp dụng để đảm bảo cho KTNN giữ vị trí chủ đạo lại là điều đáng bàn luận. Rõ ràng những biện pháp gây cản trở sự tự do cạnh tranh của thành phần kinh tế khác hay tạo nên những phân biệt đối xử giữa KTNN với các thành phần kinh tế khác sẽ hoàn toàn đi ngược với nguyên tắc cơ bản nói trên của Luật Cạnh tranh. Đáng tiếc là, tư duy KTNN là chủ đạo đã và đang tạo ra nhiều đối xử bất bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Kinh tế tư nhân (KTTN) hiện đang phải chịu nhiều thiệt thòi so với KTNN trong việc tiếp cận các nguồn lực như vốn tín dụng, đất đai và tài nguyên…⁵. Bên cạnh đó, quyền tự do cạnh tranh của doanh nghiệp cũng đã và đang chịu nhiều hạn chế. Một số nghiên cứu cho rằng, Nhà nước hiện vẫn duy trì kiểm soát chặt chẽ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp tư nhân (DNTN) thông qua quá nhiều loại giấy phép và điều kiện kinh doanh mà DNTN không dễ gì đáp ứng được⁶. Trong khi đó, DNNN lại tỏ ra ỷ lại vào sự bao bọc của Nhà nước; quá trình tự đổi mới diễn ra rất chậm, hiệu quả sử dụng các nguồn lực thấp. Thực trạng này càng chứng tỏ rằng việc dựa vào cạnh tranh để nguồn lực trong xã hội được phân bổ hiệu quả ở Việt Nam còn rất hạn chế⁷. Mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng trên thực tế, tư duy KTNN là chủ đạo tiềm ẩn nhiều rủi ro can thiệp từ phía các cá nhân và cơ quan quản lý vào quá trình điều tra và xử lý các hành vi của DNNN vi phạm Luật Cạnh tranh. Trừ khối các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các DNNN hiện đang nắm thị phần thống lĩnh trên nhiều ngành và lĩnh vực của nền kinh tế. DNNN vì thế, sẽ là một trong những đối tượng có khả năng vi phạm Luật Cạnh tranh nhiều nhất⁸. Các phương tiện thông tin cũng đã phản ánh không ít dấu hiệu các DNNN cùng nhau thỏa thuận nhằm hạn chế cạnh tranh hay thực hiện các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường⁹. Chắc rằng cơ quan thực thi Luật Cạnh tranh cũng nắm được những thông tin về các dấu hiệu vi phạm Luật này. Tuy nhiên, đến nay số lượng các vụ việc được điều tra và xử lý vẫn còn rất khiêm tốn. Ngoài những nguyên nhân về mặt thể chế và nguồn lực nói trên, liệu rằng còn có những nguyên nhân khác nào nữa không? “Luật tạo ra cơ sở pháp lý để chống độc quyền và lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, nhưng chống được đến mức nào thì còn tùy thuộc các cơ quan quản lý nhà nước có muốn đụng đến những doanh nghiệp mà lâu nay họ thường ủng hộ hay không”¹⁰. 2.2 Khuyến khích cạnh tranh hay liên kết, hợp tác Khuyến khích cạnh tranh hay hợp tác (hay hòa hợp) thường gắn với đặc trưng của hai nền văn hóa phương Tây và phương Đông¹¹. Nói như vậy không có nghĩa trong một nền văn hóa chỉ khuyến khích cạnh tranh mà không có hợp tác (hay ngược lại). Câu chuyện có lẽ nằm ở mức độ của sự cạnh tranh hay hợp tác đó. Điều mà chúng tôi muốn bàn là sự nhìn nhận hiện nay của các nhà lãnh đạo, nhà hoạch định chính sách và quản lý của Việt Nam đối với việc nên khuyến khích cạnh tranh hay liên kết, hợp tác giữa các doanh nghiệp. Xét trên các văn kiện của Đảng và các văn bản pháp lý của Nhà nước thì Việt Nam luôn khuyến khích cạnh tranh và hợp tác một cách song song. Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành trung ương Đảng khoá IX về tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả DNNN ghi rõ: “Ban hành Luật Cạnh tranh để bảo vệ và khuyến khích các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế cạnh tranh, hợp tác bình đẳng trong khuôn khổ pháp luật chung”. Về mức độ của cạnh tranh, Báo cáo của Ban chấp hành trung ương Đảng khóa VII về các văn kiện trình Đại hội VIII Tiếp tục sự nghiệp đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội thể hiện quan điểm ủng hộ “cạnh tranh vì lợi ích phát triển đất nước, chứ không phải làm phá sản hàng loạt, lãng phí nguồn lực, thôn tính lẫn nhau”. Nếu hiểu chủ trương khuyến khích cạnh tranh theo Văn kiện này thì có lẽ Đảng ta đã không ủng hộ cạnh tranh gay gắt vì cho rằng, điều đó sẽ dẫn đến “phá sản hàng loạt”, kéo theo những hậu quả xấu cho xã hội. Dường như quan điểm trên chưa thể hiện được thái độ dứt khoát đối với cạnh tranh. Cạnh tranh tất dẫn đến người giành được thị phần và người bị mất thị phần, thậm chí phá sản. Quá trình này sẽ thanh lọc các doanh nghiệp yếu kém để tạo ra nền kinh tế hiệu quả hơn. Nếu Nhà nước bao bọc giúp các doanh nghiệp yếu kém tránh khỏi nguy cơ phá sản, liệu rằng tính ưu việt của cạnh tranh có còn được phát huy hay không? Có lẽ đã có sự thay đổi trong quan niệm của Đảng về cạnh tranh trong những năm gần đây. Các văn kiện của Đảng tại các kỳ Đại hội lần thứ IX và X chỉ nói đến khuyến khích cạnh tranh và hợp tác giữa các doanh nghiệp. Các văn kiện này không còn nhắc lại quan điểm về mức độ cạnh tranh được khuyến khích như nêu tại Đại hội VIII. Mặc dù vậy, các ví dụ dưới đây cho thấy, thái độ không dứt khoát của một số cơ quan nhà nước đối với vai trò của cạnh tranh hiện nay vẫn tồn tại. Ví dụ thứ nhất là tại Hội nghị công tác ngành bảo hiểm năm 2010, đại diện Bộ Tài chính không chỉ khuyến khích các doanh nghiệp tăng cường hợp tác với nhau mà còn cho rằng, do cách thức cạnh tranh trong ngành bảo hiểm chủ yếu là bằng giảm phí nên Bộ sẽ xem xét đưa ra quy định về mức phí bảo hiểm tối thiểu để các doanh nghiệp không thể hạ phí được hơn nữa và do vậy sẽ tránh cho các doanh nghiệp khỏi nguy cơ bị phá sản¹². Ví dụ khác là Quyết định số 58/2005/QĐ-BNN của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn ngày 3/10/2005 Ban hành Quy chế phối hợp trong sản xuất, tiêu thụ mía và đường. Theo Điều 4 của Quy chế này, Hiệp hội mía đường có “trách nhiệm tổ chức họp các nhà máy trong khu vực, bàn bạc, thống nhất giá sàn, giá trần, biện pháp phối hợp thu mua mía, đảm bảo quyền lợi của cả nhà máy và nông dân”. Không chỉ bắt các doanh nghiệp phải phối hợp ở khâu sản xuất, thu mua mà còn ở khâu tiêu thụ sản phẩm. Điều 6 của Quy chế quy định: “Tùy theo biến động của thị trường đường, Hiệp hội tổ chức họp định kỳ hoặc đột xuất các nhà máy đường, thống nhất kế hoạch tiêu thụ đường, giá trần, giá sàn bán đường để giữ ổn định thị trường, bảo vệ quyền lợi của nhà máy và người tiêu dùng”. Nếu tìm hiểu kỹ ngành mía đường thì có thể cảm thông cho việc khuyến khích thỏa thuận ở khâu sản xuất khi các doanh nghiệp mía đường phải đầu tư cho người nông dân trong vùng để trồng mía. Có thể sẽ là không công bằng nếu một doanh nghiệp đã đầu tư trồng mía (kể cả cho nông dân vay vốn) rồi lại để doanh nghiệp khác vào tranh mua nguyên liệu đó. Tuy nhiên, ở khâu tiêu thụ thì việc cho phép các doanh nghiệp thống nhất sản lượng và giá cả tiêu thụ sẽ làm triệt tiêu sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp này, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và xã hội. Những ví dụ kiểu trên còn có thể tìm thấy ở nhiều ngành khác, từ ngân hàng, thép, vận tải… cho đến cà phê. Mỗi ngành lại có thể đưa ra các lý do riêng để giải thích cho quyết định của mình. Quả thực, việc khuyến khích hợp tác là rất cần thiết. Hơn bao giờ hết, các doanh nghiệp Việt Nam cần đoàn kết trong bối cảnh đang phải đối mặt với cạnh tranh ngày càng gay gắt từ nước ngoài. Doanh nghiệp Việt Nam luôn đứng trước những nguy cơ chèn ép từ phía các đối tác nước ngoài và vì thế, cần cùng nhau tạo ra sự đối trọng đủ mạnh. Tuy nhiên, như đã nói, câu chuyện lại ở mức độ, nội dung và phạm vi của hợp tác. Nếu hiểu tinh thần chỉ đạo về khuyến khích đoàn kết hợp tác theo nghĩa bắt tay hạn chế sự cạnh tranh thì chắc chắn doanh nghiệp sẽ trở nên trì trệ, chậm đổi mới. Đó là chưa kể đến thiệt hại cho người tiêu dùng và xã hội nói chung. Một điều khác đáng bàn là dường như nhiều cơ quan chưa thực sự chú ý đến việc hợp tác đó có vượt quá khuôn khổ cho phép của Luật Cạnh tranh hay không. Cần nhắc lại Luật Cạnh tranh đã quy định cho miễn trừ có thời hạn đối với một số thỏa thuận hạn chế cạnh tranh nhất định¹³. Điều kiện trước tiên để được hưởng miễn trừ là thỏa thuận phải nhằm hạ giá thành, có lợi cho người tiêu dùng. Điều kiện thứ hai là phải thuộc một trong số sáu trường hợp Luật định, bao gồm: hợp lý hoá cơ cấu tổ chức, mô hình kinh doanh, nâng cao hiệu quả kinh doanh; thúc đẩy tiến bộ kỹ thuật, công nghệ, nâng cao chất lượng hàng hoá, dịch vụ; thúc đẩy việc áp dụng thống nhất các tiêu chuẩn chất lượng, định mức kỹ thuật của chủng loại sản phẩm; thống nhất các điều kiện kinh doanh, giao hàng, thanh toán nhưng không liên quan đến giá và các yếu tố của giá; tăng cường sức cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa; tăng cường sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Việc các cơ quan nhà nước khuyến khích các doanh nghiệp thuộc ngành mình quản lý liên kết, thỏa thuận cần phải tuân thủ các yêu cầu của Luật, đồng thời cần tôn trọng kết quả đánh giá của cơ quan được Luật Cạnh tranh giao nhiệm vụ thẩm định và quyết định các hồ sơ đề nghị hưởng miễn trừ. Việc không tuân thủ Luật không những vi phạm nguyên tắc Nhà nước pháp quyền mà nguy hại hơn, là tạo ra những tác động tiêu cực tới việc hình thành văn hóa cạnh tranh lành mạnh của doanh nghiệp Việt Nam. 1.3 Mở cửa hay bảo hộ Cũng kể từ khi tư duy kinh tế kế hoạch hóa được thay đổi, quan điểm đóng cửa hay tự cung tự cấp đã dần nhường chỗ cho tư duy mở cửa và hội nhập. Chính sách mở cửa đã chính thức trở thành một nội dung trong chiến lược phát triển của Việt Nam kể từ Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986. Tuy có nhiều bước thăng trầm trong quá trình mở cửa và hội nhập, có thể nói, đến nay thực tế đã khẳng định tính đúng đắn của quyết sách này. Nghị quyết số 07-NQ/TW ngày 27/11/2001 của Bộ Chính trị về Hội nhập kinh tế quốc tế khẳng định quan điểm: “Chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực theo tinh thần phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, bảo đảm độc lập, tự chủ và định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích dân tộc, an ninh quốc gia, giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, bảo vệ môi trường”. Chúng tôi cho rằng, việc đảm bảo độc lập, tự chủ, giữ định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của dân tộc, an ninh chủ quyền quốc gia, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và bảo vệ môi trường là rất quan trọng và chính đáng. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là đây lại là những lý do thường được viện dẫn cho các biện pháp bảo hộ dẫn đến làm trì trệ nền sản xuất trong nước. Mở cửa đồng nghĩa với việc Việt Nam chấp nhận cạnh tranh từ nước ngoài. Cạnh tranh từ hàng hóa nước ngoài sẽ tạo áp lực cho doanh nghiệp trong nước tìm cách cải tiến nâng cao sức cạnh tranh của mình. Tuy nhiên, mở cửa quá nhanh sẽ có thể làm cho doanh nghiệp trong nước chưa kịp chuẩn bị và đi đến phá sản. Ngược lại, bảo hộ quá lâu lại làm các doanh nghiệp trì trệ, chậm đổi mới. Vì vậy, điều cần bàn là các bước đi và lộ trình mở cửa phù hợp. Nếu có bảo hộ thì cần có thái độ rõ ràng và dứt khoát về thời hạn cũng như những yêu cầu cụ thể để doanh nghiệp được bảo hộ phải tự thấy áp lực cạnh tranh mà đổi mới. Trên thực tế, quan điểm và tinh thần hội nhập chưa được hiểu thống nhất. Có thể nói, tư tưởng nhìn nhận chủ động hội nhập để tạo áp lực cạnh tranh cho doanh nghiệp trong nước đổi mới và phát triển lại chưa phổ biến. Nhìn lại các bước đi trong quá trình hội nhập của Việt Nam thì thấy rằng, dường như chúng ta chỉ mở cửa và hội nhập khi không có sự lựa chọn nào khác. Câu chuyện thường nổi lên trong tranh luận ở mỗi bước đi hội nhập là làm sao giữ được những bảo hộ cho doanh nghiệp trong nước càng nhiều và càng lâu thì càng tốt. Rõ ràng, nếu tư duy muốn duy trì bảo hộ là phổ biến thì tinh thần ủng hộ nỗ lực xây dựng một nền kinh tế năng động và có tính cạnh tranh cao sẽ bị giảm sút đáng kể. Điều này chỉ tiếp tục làm chậm trễ quá trình đổi mới chuyển sang nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường và cạnh tranh. Trong bối cảnh đó, cơ quan thực thi sẽ còn phải đối mặt với nhiều khó khăn khi muốn xây dựng văn hóa cạnh tranh và trực tiếp hơn là đưa Luật Cạnh tranh đi vào cuộc sống một cách nhanh chóng. 3. Thay lời kết Các phân tích ở trên không nằm ngoài mục đích mong muốn xây dựng một nền kinh tế thị trường, trong đó, cạnh tranh giữa các doanh nghiệp được nhìn nhận thích đáng. Luật Cạnh tranh vì thế cần phải được phát huy những sức mạnh vốn có của nó. Những nguyên nhân dẫn đến kết quả thực thi chưa được như mong muốn cần phải được khắc phục. Việc xây dựng và bổ sung các nguồn lực cũng như hoàn thiện các quy định của pháp luật là hoàn toàn cần thiết. Xây dựng văn hóa cạnh tranh là việc làm lâu dài, nhưng lại phải thường xuyên và nhất quán. Tư duy phát triển cũng nên được nhìn nhận lại một cách xuyên suốt. Các nhà lãnh đạo, nhà hoạch định chính sách và quản lý cần đề cao hơn nữa vai trò tích cực của cạnh tranh trong nền kinh tế, từ đó đi đến nhất quán trong ban hành chính sách và hành động quản lý cụ thể. Có vậy mới hy vọng thực thi thành công đạo luật quan trọng này. Chú thích: (1) Vũ Khiêu, (1997), Nho giáo và phát triển ở Việt Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 40. (2) Phạm Duy Nghĩa, “Ngày xuân mơ tới một xã hội cạnh tranh”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 1/2004. Xem thêm Phạm Duy Nghĩa, (2004), Chuyên khảo Luật Kinh tế, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. (3)Trong bài viết, chúng tôi không bàn luận về đặc điểm tư duy đề cao vai trò quản lý toàn diện của Nhà nước ở Việt Nam vì xét về các mô hình phát triển trên thế giới khó có thể kết luận mô hình quản lý toàn diện của Nhà nước Việt Nam hiện nay đúng hay sai. Thực tế đã chứng minh sự thành công của cả mô hình tân tự do, trong đó Nhà nước hạn chế sự can thiệp của mình ở mức thấp nhất và để thị trường tự do phát triển ở mức cao nhất (điển hình là Hoa Kỳ) và mô hình phát triển dựa vào Nhà nước của một số nước Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan (mà dường như Việt Nam đang theo đuổi), trong đó Nhà nước can thiệp nhiều tới thị trường, kể cả bằng những biện pháp hành chính nhằm đạt những mục tiêu phát triển nhất định. Mặc dù vậy, cần phải khẳng định rằng: i) các nước Đông Á đã và đang chuyển mình sang hướng giảm bớt đáng kể sự can thiệp trực tiếp của Nhà nước vào thị trường và hoạt động của doanh nghiệp; ii) trong khi đó, Việt Nam hiện vẫn còn nhiều can thiệp mang tính hành chính, chưa hoàn toàn tôn trọng quy luật của thị trường. (4) Về phân tích các đầu tư của nhà nước dành cho DNNN và hiệu quả của các hoạt động đầu tư này, xem Nguyễn Quang A, “Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước?”, tại:http://www.vnids.com/modules.php?name=News&file=categories&catid=2&pagenum=10. (13) Chỉ 5 loại thỏa thuận hạn chế cạnh tranh quy định tại Khoản 1-5, Điều 8, Luật Cạnh tranh mới được cơ quan có thẩm quyền xem xét cho hưởng miễn trừ. Các thỏa thuận này bao gồm: thoả thuận ấn định giá hàng hoá, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp; thoả thuận phân chia thị trường tiêu thụ, nguồn cung cấp hàng hoá, cung ứng dịch vụ; thoả thuận hạn chế hoặc kiểm soát số lượng, khối lượng sản xuất, mua, bán hàng hoá, dịch vụ; thoả thuận hạn chế phát triển kỹ thuật, công nghệ, hạn chế đầu tư; thoả thuận áp đặt cho doanh nghiệp khác điều kiện ký kết hợp đồng mua, bán hàng hoá, dịch vụ, hoặc buộc doanh nghiệp khác chấp nhận các nghĩa vụ không liên quan một cách trực tiếp đến đối tượng của hợp đồng. Ở đây cũng cần nhấn mạnh rằng, pháp luật cạnh tranh của đa số các nước đều cấm triệt để hành vi thỏa thuận ấn định giá cả hay phân chia thị trường vì cho rằng đây là những hành vi cơ bản nhất xâm phạm đến sự tự do cạnh tranh trên thị trường. Trong quá trình xây dựng Luật Cạnh tranh, một số ý kiến của chuyên gia tư vấn đã cho rằng việc quy định như Việt Nam sẽ tạo ra những lối suy nghĩ, thói quen và nếp văn hóa cạnh tranh không phù hợp. Xem CUTs International, (2004), “Dự thảo Luật Cạnh tranh Việt Nam: Mấu chốt và những điểm cần lưu ý”, truy cập tại: www.cuts-international.org/documents/Bill%20blowup7up2_vietnam.doc. (14) Điều này đã được Bộ Chính trị nhận định trong Nghị quyết số 07/07-NQ/