QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỮA VỢ VÀ CHỒNG TRONG SỞ HỮU: PHẦN LỚN VỢ KHÔNG CÓ TÊN TRONG "SỔ ĐỎ"

HẠNH QUỲNH Tổ chức Nghiên cứu phát triển Action Aid Việt Nam vừa công bố kết quả khảo sát “Quyền tiếp cận đất đai của phụ nữ nhìn từ thực trạng cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất”. Kết quả cho thấy chỉ có khoảng 3-5% số hộ gia đình được cấp “sổ đỏ” có tên cả hai vợ chồng. Cuộc khảo sát được tiến hành tại huyện Đà Bắc (Hòa Bình), Tam Đường (Lai Châu), Ninh Phước (Ninh Thuận), Mang Yang (Gia Lai), Cầu Ngang (Trà Vinh), Vũng Liêm (Vĩnh Long). Mất nhà vì thiếu hiểu biết Chị Nguyễn Thị Hằng, SN 1982, thường trú tại xã Bình Lư, huyện Tam Đường (Lai Châu). Năm 2000, chị kết hôn và có một con gái 7 tuổi. Trong thời gian chung sống, vợ chồng chị được mẹ vợ cho một mảnh đất. Sau đó, nghe theo lời khuyên của chồng, chị Hằng bán mảnh đất trên lấy tiền mua mảnh đất của bố mẹ chồng để ở.

Điều 43 Nghị định 181 hướng dẫn thi hành Luật Đất đai năm 2003 quy định phải ghi tên cả vợ và chồng khi bất động sản là tài sản chung của hai vợ chồng, hoặc trường hợp nhà nước giao đất nông nghiệp không thu tiền sử dụng đất. Trừ trường hợp một trong hai người là người nước ngoài, hoặc người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Khi bất động sản là tài sản chung của cả con cái thì chủ hộ đại diện viết tên.

  Trong giấy chứng nhận quyền sử dụng mảnh đất mới này không ghi tên chị mà ghi tên bố chồng. Năm 2007, chồng chị Hằng nghiện hút nặng, chị đưa đơn ly hôn. Trước tòa, bố chồng tuyên bố mảnh đất mà chị đang ở là của ông, vì “sổ đỏ” mang tên ông. Toà buộc chị Hằng phải giao trả lại mảnh đất, chị đành đi thuê nhà để ở. Nghề nghiệp không ổn định, phải nuôi con nhỏ nên cuộc sống rất khó khăn. Nghĩ lại chị mới thấy hối hận vì đã không biết để chuyển tên chủ sở hữu mảnh đất khi mua. Cũng giống như trường hợp của chị Hằng, nhiều người dân tại các địa phương khảo sát ít biết đến Luật Đất đai năm 2003, không hiểu về ý nghĩa của việc đứng tên quyền sở hữu tài sản. Nhiều người được hỏi thậm chí còn tỏ ra ngạc nhiên khi được nghe đất ở và đất canh tác mang tên vợ và chồng. Chị Đinh Thị Quyết, Trưởng trạm Khuyến nông – Khuyến lâm huyện Đà Bắc, Hòa Bình cho biết: “Tôi chưa bao giờ nghe nói đến giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đứng tên 2 người”. Chị Huynh, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Kon Chiêng, huyện Mang Yang, Gia Lai tham gia các hoạt động phụ nữ rất tích cực, nhưng khi hỏi về “sổ đỏ” có tên cả vợ và chồng thì cũng không biết gì. Chỉ có chồng là chủ hộ? Người dân ở 6 tỉnh khảo sát chưa hiểu hoặc hiểu rất ít về giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đứng tên 2 người và cho rằng gia đình có chồng đại diện là đủ. Chị Đinh Thị Nga, 35 tuổi, thôn Quyết Chiến, xã Hào Lý, huyện Đà Bắc, Hòa Bình cho biết: “Chúng tôi cứ tưởng chỉ có chồng là chủ hộ mới được đứng tên trong “sổ đỏ” nên cũng không dám hỏi”. Kết quả khảo sát cho thấy, tỷ lệ “sổ đỏ” đứng tên cả hai vợ chồng là rất thấp. Ở 2 xã Tu Lý, Hào Lý, huyện Đà Bắc, Hòa Bình, tỉ lệ đất ở có “sổ đỏ” 2 tên chỉ chiếm 5,7%. Tỉ lệ này ở các xã Bình Lư, Bản Bo, huyện Tam Đường, Lai Châu là 3%. Còn ở Trà Vinh và Vĩnh Long là 3,1%. Đứng tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là quyền lợi hợp pháp của phụ nữ. Kết quả khảo sát của tổ chức ActionAid Việt Nam cho thấy do thiếu hiểu biết, người phụ nữ không dám hỏi chồng về quyền chủ hộ gia đình. Có trường hợp, phụ nữ nghĩ rằng việc đứng ngang tên với chồng trong “sổ đỏ” là điều bất bình thường. Ông Saroj Dash, Quyền Giám đốc Quốc gia ActionAid Việt Nam cho rằng, ngoài hạn chế trong nhận thức của người phụ nữ thì trong một số gia đình, người chồng chưa tạo điều kiện để người vợ được có tên trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Đó là những ông chồng gia trưởng, muốn một mình nắm giữ tài sản để tạo quyền uy trong các quyết định. Nó cũng là minh chứng cho tình trạng bất bình đẳng giới vốn đã diễn ra âm thầm nhưng dai dẳng hiện nay. Ông Saroj Dash khẳng định: “Phụ nữ là người sản xuất nông nghiệp chủ yếu, nuôi sống cả gia đình. Song quyền tiếp cận và sử dụng các công cụ, tư liệu sản xuất của họ vẫn chưa được đảm bảo, thậm chí có khi còn bị xâm phạm. Một trong những biện pháp để đảm bảo an ninh lương thực là đảm bảo quyền tiếp cận và sử dụng đất đai thực sự cho phụ nữ trên cơ sở pháp lý và trong thực tế”. Kết quả khảo sát còn cho thấy, một nguyên nhân khác khiến phụ nữ chưa hiểu biết đến quyền lợi của mình trong việc sở hữu tài sản, đất đai là do chính quyền địa phương không tuyên truyền cho họ hiểu. Một số cán bộ cấp huyện khi được hỏi cho biết, họ chưa được cơ quan có thẩm quyền cấp tỉnh hướng dẫn triển khai cụ thể về vấn đề này để tuyên truyền cho người dân.

“Nếu vợ chồng mua nhà, đất trong thời kỳ hôn nhân, thì đó là tài sản chung của 2 vợ chồng, kể cả chỉ có 1 người đứng tên. Khi thực hiện các giao dịch mua bán, chuyển nhượng, cầm cố vẫn phải có đầy đủ chữ ký của cả 2 vợ chồng. Tài sản chỉ thuộc về riêng một người khi tài sản đó có được trước lúc kết hôn, hoặc một người được thừa kế; tặng, cho riêng cá nhân, thì phải có hợp đồng tặng, cho, di chúc chỉ có tên một người và cam kết của người đó không nhập vào tài sản chung”. Luật sư Lê Thu Hương (Văn phòng Luật sư Thu Hương và cộng sự, phố Đội Nhân, Hà Nội)