NGHIÊN CỨU BẠO LỰC GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM

TS HOÀNG BÁ THỊNH (Trường Đại học KHXH&NV) TTCT – Trong vài năm trở lại đây, bạo lực gia đình – một vấn đề có tính toàn cầu – được xem là đề tài thu hút giới nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Có mấy vấn đề cần trao đổi về tình hình nghiên cứu bạo lực gia đình ở VN hiện nay: 1. Sự tuyệt đối hóa bạo lực giới một chiều: đúng là bạo lực giới nói chung và bạo lực giới trong gia đình nói riêng phần lớn là do nam giới gây ra với phụ nữ. Nhưng cần nhận thấy rằng cũng còn có bạo lực của phụ nữ đối với nam giới. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy có khoảng 9-10% trường hợp nạn nhân của bạo lực gia đình là nam giới và thủ phạm chính là những bà vợ. Nhiều công trình nghiên cứu xã hội học trên thế giới cũng cho thấy đôi khi bạo lực giới trong gia đình là gần ngang nhau giữa nam và nữ.   Từ ý trên đây, có thể thấy dường như có sự thiên vị giới trong nghiên cứu bạo lực gia đình. Mà sự thiên vị giới ở đây là chỉ thấy bạo lực giới một chiều. Cần lưu ý rằng phụ nữ không chỉ là nạn nhân của bạo lực gia đình mà còn là thủ phạm của bạo lực gia đình; ngay cả khi họ bị chồng sử dụng bạo lực (vì không ít trường hợp vợ bị chồng đánh do nói nhiều, do cằn nhằn vô lý hoặc ghen tuông vô cớ…). Vì thế, rất cần có cái nhìn toàn diện, khách quan hơn trong nghiên cứu hoặc công bố về những thông tin liên quan đến bạo lực giới trong gia đình. 2. Chỉ đề cập bạo lực giữa vợ chồng với nhau, mà thường ít nói đến hoặc bỏ qua hành vi bạo lực giữa các thành viên khác trong gia đình. Đó là bạo lực của người lớn với trẻ em (cha mẹ bạo lực con cái, ông bà bạo lực cháu, anh chị bạo lực với nhau), bạo lực giữa các thành viên lớn tuổi (anh chị em, mẹ chồng nàng dâu, em chồng chị dâu…) hay bạo lực ngược (con cái bạo lực cha mẹ, cháu ngược đãi ông bà). Sự khiếm khuyết này trong nghiên cứu không chỉ làm nghèo đi nội dung của nghiên cứu bạo lực gia đình mà còn khiến cộng đồng, xã hội nhận thức sai lệch, không đầy đủ về bạo lực gia đình do thiếu thông tin. 3. Phương pháp nghiên cứu, điều tra: những năm gần đây, ở nước ta phương pháp điều tra xã hội học phổ biến đến mức không ít người quan niệm “phi xã hội học bất thành… nghiên cứu khoa học”. Tuy nhiên, điều này dường như dẫn đến sự lạm dụng phương pháp điều tra xã hội học, nhất là với những nghiên cứu do những người nghiên cứu thiếu kinh nghiệm, không nắm vững các phương pháp điều tra, nghiên cứu trong khoa học xã hội. Trong một nghiên cứu gần đây tại tám tỉnh, thành phố trong cả nước do Vụ Các vấn đề xã hội (Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội) phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu giới, gia đình và môi trường trong phát triển (CGFED) nghiên cứu tại sáu tỉnh, thành phố (Hà Nội, Nam Định, Thanh Hóa, Quảng Ngãi, Đồng Tháp, Trà Vinh: với 900 bảng hỏi và 110 phỏng vấn sâu, 54 thảo luận nhóm) và Viện Nghiên cứu người cao tuổi nghiên cứu tại hai tỉnh (Lào Cai, Sơn La: với 400 đại diện hộ gia đình, 22 thảo luận nhóm và 15 phỏng vấn sâu), nhưng do cung cấp thông tin từ một quan chức như thế nào đó nên một số báo chí công bố không đúng khi nói về điều tra này với “2.000 phụ nữ được phỏng vấn” (báo Phụ Nữ TP.HCM, số 66 ngày 29-8-2006). Việc công bố thông tin như vậy dẫn đến sự hiểu lầm về qui mô nghiên cứu và giới tính của người được nghiên cứu, mà chỉ người thực hiện nghiên cứu này mới nhận thấy sự sai lầm đáng tiếc này. 4. Chỉ nghiên cứu nhóm đặc thù và khái quát vội vã Báo Lao Động số 226 ngày 17-8-2006 có đưa tựa khá giật mình: “91% số phụ nữ bị bạo hành”. Đọc tin này, độc giả trong nước và đặc biệt là người nước ngoài sẽ cho rằng cứ 100 phụ nữ VN thì có 91 người bị chồng bạo hành. Trên thực tế, đó là tỉ lệ rút ra từ số liệu thống kê trong vòng ba năm với 1.226 lượt phụ nữ đến Trung tâm Tư vấn chăm sóc sức khỏe thuộc dự án “Cải thiện chăm sóc sức khỏe cho nạn nhân bị bạo hành giới”. Điều này có nghĩa là chỉ có những phụ nữ bị bạo lực gia đình mới đến trung tâm tư vấn này. Nói cách khác, 91% đó chỉ là trong số những phụ nữ đã bị bạo lực gia đình, chứ không phải 91% phụ nữ VN bị bạo lực gia đình. Mới đây, đánh giá của một tổ chức phi chính phủ theo đơn đặt hàng của một tổ chức quốc tế với chủ đề “Nghiên cứu những nhu cầu và ưu tiên cho chương trình phòng chống bạo lực giới tại PT và BT”. Địa bàn nghiên cứu bao gồm 16 xã thuộc hai huyện của hai tỉnh này, nhưng đơn vị thực hiện đánh giá này chỉ phỏng vấn 44 người (trong đó 21 là cán bộ, công chức cấp xã, huyện) và 12 thảo luận nhóm (trong đó chỉ có bốn thảo luận nhóm người dân). Như vậy, bình quân mỗi xã phỏng vấn chưa được ba người, và mỗi xã bình quân chỉ có 0,7 thảo luận nhóm mà thôi. Với dung lượng mẫu quá ít trên nhiều điểm nghiên cứu như vậy, thông tin không thể đại diện được cho các cộng đồng nghiên cứu, đó là chưa nói đến gần một nửa số người được phỏng vấn sâu và 2/3 trong số người thảo luận nhóm lại là cán bộ các ban ngành, đoàn thể – những người được xem là “giới tinh hoa” – có hiểu biết, quan niệm và nhu cầu khác xa với người dân nông thôn đa số học vấn thấp, nhất là những người nghèo. Với kết quả này, chương trình can thiệp sẽ không đạt hiệu quả như mong đợi: phòng chống bạo lực gia đình trong các cộng đồng nông thôn, vì tiếng nói của người dân bị lấn át, chìm đi dưới những nhận định của tầng lớp “tinh hoa” ở địa phương. Do chỉ nghiên cứu các nhóm đặc thù, nhưng khi công bố kết quả thì không rõ vì thiếu hiểu biết hay do chủ ý mà những người thực hiện lại không nói rõ đối tượng nghiên cứu là ai, tạo nên sự sai sót đáng tiếc. Trong giới nghiên cứu, đó là những “sai lầm chết người”, những sai sót sơ đẳng và hậu quả thật khó lường hết.