VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN CHỦ NỢ CỦA TỔ CHỨC TÍN DỤNG ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ VÀ DOANH NGHIỆP

Trong nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường, các quan hệ tài sản dựa trên quyền sở hữu, các quy định của pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ thường trao hai quyền cơ bản cho chủ nợ gồm: (i) Cho phép chủ nợ có quyền phong toả tài sản của con nợ, bán các tài sản này và đầu tư số tiền này vào các hoạt động khác có hiệu quả hơn khi con nợ mất khả năng thanh toán và không thể phục hồi; (ii) Cho phép chủ nợ kiểm soát các hoạt động quản lý của con nợ trong trường hợp con nợ đang có nguy cơ bị mất khả năng thanh toán. Pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ nói chung và bảo vệ quyền chủ nợ của tổ chức tín dụng (TCTD) nói riêng có vai trò quan trọng hoặc thúc đẩy (trong trường hợp phù hợp với nhu cầu của thực tiễn) hoặc kìm hãm (trong trường hợp ngược lại) sự phát triển của nền kinh tế và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi xin được đề cập vai trò của pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ của tổ chức tín dụng đối với nền kinh tế và doanh nghiệp. 1. Vai trò của pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ của TCTD đối với nền kinh tế. Trong nền kinh tế thị trường, việc bảo đảm sự thống nhất, hài hoà giữa lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội là yêu cầu khách quan. Hai mặt này vốn luôn ở trạng thái mâu thuẫn nhau, bởi với mục đích nhằm đạt được lợi nhuận cao nhất, bản thân nền kinh tế thị trường không bao hàm trong nó cơ chế bảo đảm các vấn đề xã hội, hạn chế các sai lầm của thị trường. Sự thống nhất giữa sự phát triển kinh tế lẫn xã hội có thể đạt được thông qua sự can thiệp của Nhà nước bằng pháp luật. Vì vậy, pháp luật phải đóng vai trò bảo đảm quyền tự do kinh doanh của các chủ thể trong nền kinh tế đồng thời với việc bảo vệ lợi ích chung của cả xã hội để không xảy ra tình trạng đặt lợi ích kinh tế lên trên lợi ích xã hội bằng mọi giá. Với bản chất và những đặc điểm, đặc thù của mình, pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ có nhiều vai trò đối với nền kinh tế và đời sống xã hội. Trong đó có những vai trò cơ bản sau: 1.1. Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực của xã hội. Một hệ thống pháp luật bảo vệ quyền chủ nợ hữu hiệu sẽ cho phép giải phóng nguồn lực của xã hội ra khỏi các khu vực sử dụng yếu kém và tái phân bổ đến những các khu vực sử dụng có hiệu quả hơn. Thực tiễn cũng chứng minh các quốc gia thiết lập khung pháp lý về bảo vệ quyền chủ nợ phù hợp và vận hành có hiệu quả cũng đồng thời là quốc gia có hệ thống tài chính lành mạnh và nền kinh tế phát triển. 1.2. Tạo dựng và duy trì niềm tin của nhà đầu tư, góp phần nâng cao tính ổn định và nhịp độ phát triển của nền kinh tế. Hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ hiệu quả, minh bạch và có thể dự đoán được sẽ góp phần tạo dựng và duy trì niềm tin của nhà đầu tư qua đó huy động nhiều vốn đầu tư hơn cho nền kinh tế. Nhìn chung, những nghiên cứu về thị trường nợ cho thấy rằng các quy định của pháp luật có ảnh hưởng rất lớn tới việc huy động vốn từ bên ngoài. Các kết quả cũng cho thấy rằng luật lệ tốt và thực thi hiệu quả có tác động đáng kể đối với quy mô của thị trường nợ. Thực tiễn cũng cho thấy những sự khác biệt lớn về quy mô và độ sâu của thị trường vốn tại các nước với luật pháp có xuất xứ khác nhau. Ngoài ra, những khác biệt về mức độ bảo vệ chủ nợ có tác động đối với một số điểm khác biệt về quy mô và độ sâu của thị trường vốn tại các nước. Kết quả của nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng chất lượng của môi trường pháp lý tác động đáng kể đến khả năng của các doanh nghiệp tại các nước khác nhau trong việc huy động vốn từ bên ngoài. Điều này càng quan trọng vì ngày càng có nhiều nước chuyển sang nền kinh tế thị trường, khi mà sự tập trung của nó hướng về sự ổn định kinh tế vĩ mô, bao gồm cả việc thiết kế các thể chế nhằm duy trì sự tăng trưởng kinh tế và ngăn chặn khủng hoảng. 1.3. Tạo ra tiền đề pháp lý vững chắc để ổn định các quan hệ kinh tế. Ngoài vai trò củng cố, tăng cường quyền lực và phương tiện quản lý kinh tế của nhà nước, một hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ phù hợp sẽ còn là tiền đề vững chắc cho mọi thành phần kinh tế yên tâm trong hoạt động và chủ động tập trung tiềm lực kinh tế vào sản xuất, kinh doanh dịch vụ. Đồng thời, nó còn là cơ sở pháp lý để xử lý các tranh chấp nảy sinh một cách hiệu quả, minh bạch, bình đẳng thực sự giữa các thành phần kinh tế. 1.4. Góp phần đấu tranh và phòng chống một cách có hiệu quả những hiện tượng tiêu cực nảy sinh trong quá trình vận hành của nền kinh tế thị trường, đồng thời bảo vệ một cách chắc chắn lợi ích hợp pháp của các chủ nợ và nâng cao tính tự chịu trách nhiệm của các con nợ trước những ràng buộc bởi các điều kiện vay nợ, góp phần tăng cường kỷ luật hợp đồng. Ngoài ra, pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ còn có vai trò quan trọng trong việc quy định nhiệm vụ, quyền hạn trách nhiệm của mỗi loại cán bộ, mỗi cán bộ làm việc trong từng cơ quan cụ thể của bộ máy nhà nước. Nhờ đó, các hiện tượng lạm quyền, tham nhũng, vô trách nhiệm… của đội ngũ công chức, viên chức nhà nước có liên quan đến việc quá trình xử lý tình trạng mất khả năng thanh toán dễ dàng được phát hiện và loại trừ. 2. Vai trò của pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ đối với các tổ chức tín dụng và các doanh nghiệp. Quan hệ tín dụng giữa các doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng là một trong những hình thức quan hệ kinh tế có tính truyền thống trong lịch sử phát triển các nền kinh tế. Mang theo mối quan hệ này là những rủi ro do từ cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Vì vậy, hầu hết các quốc gia đều quan tâm xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ và xử lý tình trạng mất khả năng thanh toán của các doanh nghiệp, vì chúng đóng vai trò là nền tảng giúp cho các quốc gia duy trì, cải thiện tính vững chắc của hệ thống các tổ chức tín dụng và ổn định nền kinh tế – trên phương diện vĩ mô, bảo vệ quyền lợi cho các chủ nợ (các tổ chức tín dụng) và tăng cường trách nhiệm của các khách hàng vay vốn (doanh nghiệp) – trên phương diện vi mô, cụ thể: 2.1. Giảm chi phí cấp tín dụng của các tổ chức tín dụng cho doanh nghiệp, tạo điều kiện cho doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận nguồn vốn ngân hàng. Khi chủ nợ (bao gồm cả các tổ chức tín dụng) cung cấp vốn cho các doanh nghiệp để có khoản thu (lợi tức) từ hoạt động cho vay này, thì họ luôn phải đương đầu với những rủi ro (cả trước và trong quá trình cho vay), thậm chí có thể sẽ không thu được cả tiền gốc lẫn lãi nếu khách hành không thanh toán những hợp đồng vay nợ. Việc chiếm dụng vốn vay phổ biến, lan tràn sẽ làm suy yếu nghiêm trọng hiệu quả của cả hệ thống tài chính. Trong điều kiện hệ thống pháp luật không hoàn chỉnh, nếu các nhà đầu tư tiềm năng dự đoán rằng phần đầu tư của mình sẽ bị những người trong doanh nghiệp chiếm dụng thì họ sẽ không cung cấp vốn cho doanh nghiệp cho dù dưới bất kỳ hình thức nào (cho vay hoặc góp vốn cổ phần). Điều này làm cho các chủ doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc không có khả năng tìm nguồn vốn tài trợ cho các dự án đầu tư, thậm chí cả dự án đầu tư có tính khả thi cao và khả năng sinh lời hấp dẫn nhất của mình. Bảo vệ chủ nợ bằng hệ thống luật pháp là biện pháp hiệu quả nhất để hạn chế tình trạng chiếm dụng vốn trong nền kinh tế. Chủ nợ sẽ cung cấp nhiều vốn cho các doanh nghiệp một khi quyền lợi của họ được luật pháp bảo vệ một cách có hiệu quả và chính các quy định pháp luật và việc thực thi chúng hình thành nên những quyền trên. Một khi công tác tái cơ cấu và quyền của chủ nợ khi thanh lý doanh nghiệp được mở rộng và được các cơ quan quản lý nhà nước hoặc tòa án thực thi tốt thì chủ nợ sẽ có động lực và niềm tin để cung cấp vốn cho doanh nghiệp. Khi những quy định pháp luật và việc thực thi chúng không bảo vệ được chủ đầu tư thì quá trình quản trị doanh nghiệp và tìm nguồn vốn từ bên ngoài sẽ không hiệu quả. Các thủ tục phá sản hiệu quả cũng có vai trò then chốt trong việc cho phép các ngân hàng thực hiện quyền chủ nợ của mình một cách thích hợp. Hơn nữa, khi xảy ra khủng hoảng nợ công ty thì việc không có khả năng tịch thu lại tài sản thế chấp có thể châm ngòi cho tác động vỡ nợ dây chuyền của các công ty mắc nợ, làm trầm trọng thêm khủng hoảng kinh tế, như những gì đã xảy ra tại các quốc gia trong khu vực trong thời kỳ khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997. Một hệ thống luật pháp về bảo vệ quyền chủ nợ hữu hiệu sẽ là động lực giúp cho các tổ chức tín dụng tích cực hơn trong việc chấp thuận cho vay với những ràng buộc về tài sản đảm bảo. Nhờ đó, nó sẽ tạo điều kiện cho thị trường thế chấp phát triển, giúp cho các doanh nghiệp có nhiều khả năng hơn trong việc tiếp cận nguồn vốn từ thị trường nợ nói chung và từ hệ thống ngân hàng nói riêng. Điều này đặc biệt hữu ích đối với các doanh nghiệp tại các nước đang phát triển nơi thị trường chứng khoán chưa phát triển. 2.2. Góp phần thực hiện mục tiêu an toàn và lành mạnh của hệ thống ngân hàng. Việc xây dựng và kiện toàn hệ thống pháp luật bảo vệ quyền chủ nợ sẽ làm gia tăng tính chủ động trong kế hoạch kinh doanh của các tổ chức tín dụng (thông qua những quy định mức độ quyền lợi của các chủ nợ), qua đó nâng cao tính ổn định cho từng tổ chức tín dụng nói riêng và toàn hệ thống nói chung. Ngoài ra, với những ràng buộc về pháp lý, các điều khoản về quá trình xử lý tài sản đảm bảo quy định trong pháp luật về xử lý tình trạng mất khả năng thanh toán sẽ là áp lực cần thiết và hiệu quả đối với các khách hàng trong quá trình sử dụng nguồn vốn vay. Chính vì vậy, pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ đặc biệt được chú trọng xây dựng và áp dụng phổ biến tại hầu hết các quốc gia phát triển, và cả ở những nền kinh tế đang phát triển và chuyển đổi. Một hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ và xử lý tình trạng mất khả năng thanh toán hoàn chỉnh với các biện pháp xử lý tình trạng mất khả năng thanh toán đồng bộ (trong và ngoài toà án) sẽ cho phép các tổ chức tín dụng gia tăng tỷ lệ thu hồi nợ, giảm nợ xấu và lành mạnh hoá hoạt động tín dụng ngân hàng. 2.3. Tạo lập cơ sở pháp lý bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan. Một vai trò quan trọng của hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ là giúp các chủ nợ, con nợ và các bên tham gia quan hệ vay nợ (người bảo lãnh) nắm bắt được những quy định rõ ràng về mức độ xử lý, khả năng tiếp cận những quy trình thủ tục cần thiết khi thực hiện quá trình xử lý. Ngoài ra, nó còn là cơ sở pháp lý giúp các doanh nghiệp có cơ hội phục hồi hoạt động, cải thiện, phục hồi khả năng thanh toán, có khả năng tiếp tục thực hiện kế hoạch kinh doanh của mình, cũng như có được giải pháp về tài chính tốt nhất trong những trường hợp cấp thiết. Với những vai trò quan trọng quan trọng nêu trên, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ là yêu cầu cấp thiết. Tuy nhiên, để hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền chủ nợ này phát huy hiệu quả trên thực tiễn, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật này chỉ là điều kiện cần, cơ quan nhà nước còn phải thiết lập cơ chế thực thi nghiêm minh các quy định pháp luật này trên thực tiễn./.