REPO CHỨNG KHOÁN?

Một hoạt động nghiệp vụ trên TTCK mà UBCK đang nghiên cứu là giao dịch repo (còn được biết đến dưới các từ RPs hay repos). Giao dịch repo tuy không mới đối với tổ chức tài chính nhưng vẫn còn lạ lẫm với nhiều nhà đầu tư trên TTCK. Repo chứng khoán là gì? Giao dịch repo là giao dịch mua/bán lại chứng khoán có kỳ hạn được sử dụng trên thị trường tài chính. Đây là loại hình giao dịch mà nhà đầu tư có thể mua và bán chứng khoán (trái phiếu, cổ phiếu…) của chính mình trong một khoảng thời gian thỏa thuận nhất định với CTCK. Hiểu một cách đơn giản, giao dịch repo là việc nhà đầu tư đi vay tiền và dùng chứng khoán để thế chấp. Repo là nghiệp vụ phái sinh từ các nghiệp vụ cho vay có đảm bảo (hay nghiệp vụ cho vay cầm cố giấy tờ có giá, cho vay có bảo đảm bằng chứng khoán). Khi nhà đầu tư có nhu cầu về vốn trong thời gian nhất định, mà không muốn bán chứng khoán của mình, nhà đầu tư có thể ký hợp đồng mua bán có kỳ hạn (repo) với CTCK, trong đó cam kết sẽ mua lại số lượng chứng khoán đã bán này từ CTCK tại thời điểm xác định trong tương lai, với mức giá xác định trước tại thời điểm bán. Hiện nay, ở Việt Nam, repo là nghiệp vụ do CTCK đưa ra để mua có kỳ hạn các loại cổ phiếu chưa niêm yết, chưa lên sàn; với các cổ phiếu đã niêm yết thì có dịch vụ cầm cố.   Cụ thể: nếu nhà đầu tư có cổ phiếu chưa được niêm yết trên sàn và đang cần tiền thì có thể mang đến CTCK để repo, cổ phiếu mang đi repo phải có tên trong danh sách cổ phiếu mà CTCK chấp nhận repo, nếu cổ phiếu của nhà đầu tư được chấp nhận thì CTCK sẽ làm một hợp đồng có thời hạn 3 tháng, 6 tháng, hoặc 1 năm, đồng thời nhà đầu tư phải làm giấy chuyển nhượng cổ phiếu này sang tên CTCK theo đúng thời hạn ghi trên hợp đồng, điều này có nghĩa là nhà đầu tư sẽ bán số cổ phiếu này cho CTCK trong thời hạn đó, khi hết hạn nhà đầu tư mang tiền đến thanh lý hợp đồng, CTCK sẽ làm giấy chuyển nhượng sang tên lại cho nhà đầu tư. Nhà đầu tư phải trả lại số tiền bằng giá CTCK mua ban đầu + lãi suất cho vay tùy theo thời hạn repo. Thông thường, CTCK sẽ mua cổ phiếu khoảng 1/2 giá thị trường, ngoài ra trong suốt thời gian hợp đồng nếu giá cổ phiếu đó trên thị trường giảm đến một mức giới hạn nào đó thì nhà đầu tư phải nộp vào một số tiền bù lại, giá mua cổ phiếu và mức giới hạn này phụ thuộc vào từng CTCK. CTCK cung cấp dịch vụ repo nhằm tăng khả năng về vốn ngắn hạn cho khách hàng của mình; còn nhà đầu tư sử dụng dịch vụ này để có thể nắm giữ lượng chứng khoán lớn hơn, đẩy nhanh lộ trình đầu tư. Với giao dịch repo, nhà đầu tư được tiếp cận thêm với một kênh cung cấp vốn là CTCK, đồng thời tính thanh khoản của chứng khoán mà nhà đầu tư sở hữu sẽ được nâng lên tối đa. Việc mua và bán được thực hiện trên thị trường phụ thuộc vào quan hệ cung – cầu, đem lại lợi ích cho cả nhà đầu tư và CTCK. Repo khác gì so với cho vay cầm cố chứng khoán? Cho vay cầm cố là việc thế chấp (thường là) cổ phiếu (đã niêm yết) để vay tiền của CTCK hoặc ngân hàng trong một thời hạn nhất định, mức vay thường được tính bằng tỷ lệ phần trăm trên thị giá (thường không quá 5 lần mệnh giá). Trong thời hạn vay mà thị giá cổ phiếu giảm xuống dưới một mức quy định thì người vay phải nộp thêm tiền để đảm bảo an toàn cho bên nhận cầm cố, nếu không bên nhận cầm cố có quyền thanh lý cổ phiếu. Còn repo là việc CTCK mua (thường là) cổ phiếu (chưa niêm yết) của nhà đầu tư (đang cần vốn) trong một thời hạn nhất định, sau đó sẽ bán lại chính cổ phiếu đó cho nhà đầu tư (vì nhà đầu tư không nỡ từ bỏ cổ phiếu đó cũng như những quyền sẽ nhận được trong khoảng thời gian repo như quyền nhận cổ tức, dự họp…). Repo còn thể hiện giao dịch mua và bán hẳn, do trong hợp đồng có sự chuyển giao quyền sở hữu tài sản cầm cố. Người mua trong giao dịch repo có quyền kinh doanh chứng khoán đã mua trong suốt thời hạn của hợp đồng repo, thể hiện sự chuyển giao quyền sở hữu. Đặc điểm này không xuất hiện trong các hợp đồng cho vay cầm cố. Ưu điểm của repo và những lợi ích mang lại cho nhà đầu tư Việc thực nghiệp nghiệp vụ repo góp phần làm tăng tính thanh khoản cho thị trường, tăng hiệu quả đồng vốn kinh doanh cho nhà đầu tư và đem lại cho nhà đầu tư một số lợi ích sau: - Nhà đầu tư vẫn có quyền sở hữu cổ phiếu khi mua lại cổ phiếu đã bán sau kỳ hạn nhất định. Nói cách khác, nhà đầu tư không phải bán cổ phiếu với giá thấp khi cần vốn. - Trong thời hạn chuyển nhượng, nhà đầu tư vẫn được hưởng cổ tức và các quyền lợi phát sinh khác từ cổ phiếu chuyển nhượng. - Nếu nhà đầu tư được CTCK nhận mua cổ phiếu với giá tương đối cao, sát với thị giá giao dịch của cổ phiếu trên thị trường, thì họ sẽ tận dụng được tối đa nguồn vốn đầu tư đã bỏ ra. - Nhà đầu tư còn được CTCK cung cấp các thông tin chi tiết, liên quan đến cổ phiếu trong hợp đồng repo. Một hợp đồng repo sẽ phải quy định rõ các điều khoản - Tư cách của các bên tham gia giao dịch; - Quyền hạn và nghĩa vụ của mỗi bên; - Tài sản đảm bảo; - Tài sản dùng để repo: trái phiếu, cổ phiếu, hay các chứng khoán khác. Trên thế giới, loại chứng khoán được sử dụng nhiều nhất là trái phiếu chính phủ vì tính an toàn của nó; - Cách tính lãi suất repo, thời hạn của hợp đồng, phương pháp định giá lại chứng khoán cơ sở, biên độ dao động, khoản giảm trừ; - Các điều khoản xử lý các vấn đề phát sinh trong thời gian thực hiện repo; - Các điều khoản. Để hoạt động repo diễn ra suôn sẻ và tránh thiệt hại cho mỗi bên khi giá chứng khoán repo bị biến động bởi thị trường, các bên tham gia thường thỏa thuận với nhau một biên độ dao động giá hay một khoản giảm trừ đối với các chứng khoán repo. Vì thế, giá của các chứng khoán cơ sở thường thấp hơn so với giá thị trường. Khoản giảm trừ này là tương đối nhỏ đối với các trái phiếu kho bạc và trái phiếu chính phủ, và lớn hơn đối với cổ phiếu.